ข้อมูลจากสำนักแรงงานสัมพันธ์ กรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน พบช่วง 5 ปี (2562-2566) จำนวนสมาชิกสหภาพแรงงานในกิจการเอกชนเคยพุ่งขึ้นสูงถึง 509,020 คน ในปี 2565 กลับลดจำนวนลงมาต่ำสุดที่ 388,059 คน ในปี 2566
1 พ.ค. 2567 เนื่องในวันแรงงานสากล (1 พ.ค.) "สหภาพแรงงาน" ถือเป็นองค์กรที่มีบทบาทสำคัญในการธำรงไว้ซึ่งความสมดุลและความเป็นธรรมในสังคม สหภาพแรงงานมิใช่เป็นเพียงแต่เป็นกลไกในการเจรจาต่อรองเงื่อนไขการจ้างงานให้แก่ผู้ใช้แรงงานเท่านั้น แต่ยังมีหน้าที่ในการคุ้มครองสิทธิขั้นพื้นฐาน ตลอดจนเป็นสื่อกลางในการระงับข้อพิพาทกับนายจ้างตามแนวทาง "แรงงานสัมพันธ์"
ย้อนรอยประวัติศาสตร์ในหลายประเทศจะพบว่า สหภาพแรงงานมีบทบาทอันโดดเด่นในการผลักดันให้เกิดสิทธิและมาตรฐานการทำงานที่เป็นธรรมแก่ผู้ใช้แรงงานมากมาย ตั้งแต่การกำหนดค่าจ้างขั้นต่ำ การจำกัดชั่วโมงการทำงาน การห้ามการใช้แรงงานเด็ก รวมไปถึงการคุ้มครองสิทธิในการรวมกลุ่มและเจรจาต่อรอง ซึ่งถือเป็นหลักการสากลที่แพร่หลายในหลายประเทศทั่วโลก
ในยุคปัจจุบันที่โลกกำลังเผชิญกับการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วจากโลกาภิวัตน์และความก้าวหน้าของเทคโนโลยี บทบาทของสหภาพแรงงานจึงยิ่งทวีความสำคัญต่อแรงงานมากขึ้น
ข้อมูลที่รวบรวมจากสำนักแรงงานสัมพันธ์ กรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน พบมีประเด็นเกี่ยวกับสหภาพแรงงานและกระบวนการแรงงานสัมพันธ์ในประเทศไทยที่น่าสนใจดังต่อไปนี้
จำนวน “สหภาพแรงงานและจำนวนสมาชิกสหภาพแรงงาน” ระหว่างปี 2562-2566
ปี | สหภาพแรงงานรัฐวิสาหกิจ | สหภาพแรงงานในกิจการเอกชน | ||
จำนวน (แห่ง) | จำนวนสมาชิก (คน) | จำนวน (แห่ง) | จำนวนสมาชิก (คน) | |
2562 | 48 | 170,599 | 1,401 | 449,371 |
2563 | 47 | 153,876 | 1,422 | 454,539 |
2564 | 45 | 152,338 | 1,432 | 458,052 |
2565 | 45 | 144,514 | 1,424 | 509,020 |
2566 | 45 | 143,143 | 1,292 | 388,059 |
จำนวน "ข้อเรียกร้อง" ระหว่างปี 2556-2565
"ข้อเรียกร้อง" หมายความว่า ข้อเสนอเป็นหนังสือของนายจ้าง หรือลูกจ้าง หรือสมาคมนายจ้าง หรือสหภาพแรงงาน แจ้งต่ออีกฝ่ายหนึ่ง เพื่อให้มีการกำหนดหรือแก้ไขเพิ่มเติม ข้อตกลงเกี่ยวกับสภาพการจ้างตามหลักเกณฑ์และวิธีการในมาตรา 13 หรือ มาตรา 15
ปี | ยื่นข้อเรียกร้องในสถานประกอบการ | ลูกจ้างที่เกี่ยวข้อง (คน) | |
แห่ง | ครั้ง | ||
2556 | 393 | 432 | 351,356 |
2557 | 485 | 552 | 471,297 |
2558 | 542 | 594 | 502,976 |
2559 | 543 | 617 | 551,462 |
2560 | 523 | 582 | 449,065 |
2561 | 495 | 546 | 398,805 |
2562 | 453 | 500 | 449,023 |
2563 | 474 | 534 | 396,471 |
2564 | 431 | 484 | 368,107 |
2565 | 471 | 530 | 420,120 |
จำนวน “ข้อพิพาทแรงงาน นัดหยุดงาน ปิดงาน” ระหว่างปี 2556-2565
"ข้อพิพาทแรงงาน" หมายความว่า ข้อขัดแย้งระหว่างนายจ้างกับลูกจ้างเกี่ยวกับสภาพการจ้าง เกิดขึ้นได้ 2 กรณี คือ เมื่อลูกจ้างหรือสหภาพแรงงาน หรือนายจ้างหรือสมาคมนายจ้างได้แจ้งข้อเรียกร้องเพื่อให้มีการกำหนดหรือแก้ไขเพิ่มเติมข้อตกลงเกี่ยวกับสภาพการจ้างและไม่ได้เริ่มเจรจากันภายในระยะเวลาที่กฎหมายกำหนด 3 วันในกิจการเอกชน และ 5 วันในกิจการัฐวิสาหกิจ นับแต่วันที่ฝ่ายหนึ่งรับข้อเรียกร้องจากอีกฝ่ายหนึ่ง หรือ เมื่อทั้งสองฝ่ายได้เจรจาต่อรองเกี่ยวกับข้อเรียกร้องดังกล่าว แต่ตกลงกันไม่ได้บางส่วนหรือทั้งหมดและไม่ประสงค์จะเจรจากันต่อไป และฝ่ายที่แจ้งข้อเรียกร้องได้แจ้งให้พนักงานประนอมข้อพิพาทแรงงานทรายเพื่อดำเนินการไกล่เกลี่ย
"การนัดหยุดงาน" หมายความว่า การที่ลูกจ้างร่วมกันไม่ทำงานชั่วคราวเนื่องจากข้อพิพาทแรงงาน เมื่อมีข้อพิพาทแรงงานที่ตกลงกันไม่ได้ในกิจการใดๆ ยกเว้นกิจการตามมาตรา 23 ลูกจ้างใช้สิทธินัดหยุดงานได้เฉพาะลูกจ้างที่เกี่ยวข้องกับข้อเรียกร้อง โดยแจ้งเป็นหนังสือให้นายจ้างและพนักงานประนอมฯ ทราบล่วงหน้าเป็นเวลาไม่น้อยกว่า 24 ชั่วโมงก่อนนัดหยุดงาน
"การปิดงาน" หมายความว่า การที่นายจ้างปฏิเสธไม่ยอมให้ลูกจ้างทำงานชั่วคราวเนื่องจากข้อพิพาทแรงงาน เมื่อมีข้อพิพาทแรงงานที่ตกลงกันไม่ได้ในกิจการใดๆ ยกเว้นกิจการตามมาตรา 23 นายจ้างใช้สิทธิปิดงานลูกจ้างที่เกี่ยวข้องกับข้อเรียกร้องได้ โดยแจ้งเป็นหนังสือให้ผู้แทนลูกจ้าง หรือสหภาพแรงงานและพนักงานประนอมฯ ทราบล่วงหน้าเป็นเวลาไม่น้อยกว่า 24 ชั่วโมงก่อนปิดงาน
สำหรับกิจการตามมาตรา 23 แห่งพระราชบัญญัติแรงงานสัมพันธ์ พ.ศ. 2518 ได้แก่ (1) กิจการทุกประเภทของรัฐวิสาหกิจตามกฎหมายว่าด้วยวิธีการงบประมาณ (2) กิจการของวิทยาลัยเอกชนและโรงเรียนราษฎร์ตามกฎหมายว่าด้วยวิทยาลัยเอกชน และกฎหมายว่าด้วยโรงเรียนราษฎร์ (3) กิจการสหกรณ์ตามกฎหมายว่าด้วยสหกรณ์ (4) กิจการขนส่งทั้งทางบก ทางน้ำ และทางอากาศ รวมตลอดถึงกิจการบริการเสริมการขนส่งหรือเกี่ยวเนื่องกับการขนส่ง ณ สถานีขนส่ง ท่าเทียบเรือ ท่าอากาศยาน และกิจการการท่องเที่ยว (5) กิจการจำหน่ายน้ำมันเชื้อเพลิงตามกฎหมายว่าด้วยน้ำมันเชื้อเพลิง
ปี | การพิพาทแรงงาน | การนัดหยุดงาน | การปิดงาน | ||||||||
แห่ง | ครั้ง | ลูกจ้างเกี่ยวข้อง | ครั้ง | ลูกจ้างเกี่ยวข้อง | วันหยุดงาน | วันทำงานที่สูญเสีย | ครั้ง | ลูกจ้างเกี่ยวข้อง | วันหยุดงาน | วันทำงานที่สูญเสีย | |
2556 | 82 | 92 | 78,837 | 7 | 6,617 | 84 | 87,903 | 4 | 1,086 | 20 | 4,877 |
2557 | 102 | 117 | 82,464 | 3 | 2,606 | 127 | 125,135 | 5 | 1,038 | 224 | 50,074 |
2558 | 100 | 114 | 104,654 | 1 | 348 | 106 | 36,888 | 5 | 1,710 | 229 | 51,308 |
2559 | 104 | 120 | 83,969 | 2 | 2,758 | 23 | 8,239 | 4 | 621 | 252 | 24,878 |
2560 | 103 | 117 | 132,093 | 2 | 1,655 | 21 | 6,455 | 3 | 1,872 | 59 | 55,939 |
2561 | 89 | 98 | 67,572 | - | - | - | - | 2 | 58 | 46 | 2,668 |
2562 | 69 | 73 | 70,991 | 2 | 596 | 80 | 24,990 | 5 | 931 | 150 | 27,087 |
2563 | 75 | 85 | 56,647 | 1 | 56 | 29 | 1,624 | - | - | - | - |
2564 | 56 | 65 | 44,035 | - | - | - | - | - | - | - | - |
2565 | 63 | 73 | 69,239 | - | - | - | - | 1 | 459 | 7 | 3,213 |
จำนวน “ข้อตกลงเกี่ยวกับสภาพการจ้าง” ระหว่างปี 2556-2565
"ข้อตกลงเกี่ยวกับสภาพการจ้าง" หมายความว่า ข้อตกลงระหว่างนายจ้างกับลูกจ้าง หรือ ระหว่างนายจ้างหรือสมาคมนายจ้างกับสหภาพแรงงานเกี่ยวกับสภาพการจ้าง
"สภาพการจ้าง" หมายความว่า เงื่อนไขการจ้างหรือการทำงาน กำหนดวันและเวลาทำงาน ค่าจ้าง สวัสดิการ การเลิกจ้าง หรือประโยชน์อื่นของนายจ้างหรือลูกจ้าง อันเกี่ยวกับการจ้างหรือการทำงาน
ปี | ข้อตกลงที่ได้รับการจดทะเบียน (ฉบับ) |
2556 | 409 |
2557 | 490 |
2558 | 465 |
2559 | 442 |
2560 | 516 |
2561 | 457 |
2562 | 424 |
2563 | 396 |
2564 | 397 |
2565 | 419 |
ร่วมบริจาคเงิน สนับสนุน ประชาไท โอนเงิน กรุงไทย 091-0-10432-8 "มูลนิธิสื่อเพื่อการศึกษาของชุมชน FCEM" หรือ โอนผ่าน PayPal / บัตรเครดิต (รายงานยอดบริจาคสนับสนุน)